رشد 1

                                         بسم الله الرحمن الرحیم

جزوه خانم صفی خانی بخش اول :

مقدمه :هر حوزه از دانش  آدمی زمانی نام علم به خود می گیرد که برای گردآوری اطلاعات در آن از روش های علمی استفاده شده باشد.  روانشناسی رشد نیز از این قاعده مستثنی نیست. روانشناسان رشد باید رفتار های کودکان را به صورت منظم و کنترل  شده مورد بررسی قرار دهند و در عین حال مراقب باشند که مطالعاتشان از عینیت برخوردار باشد. برای حصول به این منظور بایستی ابتدا هر رفتار به صورت دقیق تعریف شود و ضمن برخورداری از قابلیت اندازه گیری ،تحت تأثیر   سو گیری های مشاهده کننده قرار نگیرد.

مطالعات مربوط به رشد کودکان را می توان در گروه های مطالعات ذیل تقسیم کرد :

1- مطالعات همبستگی : پژوهش های از نوع همبستگی در «مطالعات میدانی» یا موقعیت های طبیعی انجام می شوند . در اینگونه پژوهش ها ،محقق به بررسی رابطه بین دو متغیر می پردازد بدون اینکه تغییری در هریک از آن ها به وجود آورد. پژوهشگر علاقمند به مطالعه ی رفتار اجتماعی ِ کودکان ِ خانواده های مرفه یا فقیر، باید به انجام این نوع مطالعه اقدام کند و به مشاهده ی رفتار کودکان هر دو نوع خانواده در موقعیت های گوناگون بپردازد.  مقایسه رفتار مادران کم اولاد و پراولاد نیز از این نوع است.  این پژوهش ها برای پژوهشگران علاقمند به رویکرد بوم شناختی که کودکان را در محیط های طبیعی شان مورد بررسی قرار می دهند،ارزش زیادی دارد.

اما محدودیت های خاصی نیز دارد:  

·         امکان کنترل تمامی متغیر های محیطی تحت مطالعـــه در آنها وجود ندارد.

·         قادر به تشخیص علت و معلول نیستند.

2- روش آزمایشی : در شیوه آزمایشی، پژوهشگر به تغیریکی از متغیرها که «متغیر مستقل» نامیده می شود اقدام           می کند و اثرات آن را بر متغیر دیگر یعنی «متغیر وابسته »، به شیوه عینی بررسی می کند. از آن جا که در این روش قرار است تنها اثرات متغیر مستقل مورد بررسی قرار گیرد، سایر متغیر های مؤثر بر متغیرهای وابسته،تحت کنترل قرار می گیرد و ثابت نگه داشته می شود. به این منظور از دو گروه کودکان استفاده می کنند که آنان را به صورت تصادفی در دو گروه «آزمایشی» و «گواه (کنترل)» قرار می دهند.  جایگزینی تصادفی کودکان در این روش بسیار مهم  است و سبب کنترل تفاوت های فردی آنان می شود.

معایب روش آزمایشی:

·         در طول مدت کوتاهی انجام می پذیرد.

·         ملاحظات اخلاقی نیز در بسیاری از موارد سبب می شود تا پژوهشگران برای امکان دستکاری بیشتر رفتار ها ،از جانوران استفاده کنند.

·         مشکل اساسی دیگر در مطالعات آزمایشی ،عدم قابلیت تعمیم ِیافته های آن هاست که به دلیل عدم تشابه موقعیت آزمایشگاه با موقعیت طبیعی ایجاد می شود.

در اینگونه مطالعات نیز  دو گروه «آزمایشی» و «گواه (کنترل)» وجود دارد اما آزمایش در یک موقعیت طبیعی انجام  می شود و تغییری در شکل واقعی زندگی کودکان به وجود نمی آید.  «متغیر مستقل» نیز برای مدتی نسبتاً طولانی بر گروه آزمایشی تأثیر می کند.

3- مطالعات طولی و مقطعی :

الف) مطالعات طولی : درمطالعات طولی پژوهشگر ،گروه نمونه ای از کودکان را در فواصل منظم زمانی و در مدتی نسبتاً طولانی مثلاً10 الی 15 سال و یا حتی بیشتر مورد بررسی قرار می دهد. اینگونه مطالعات برای نشان دادن تداوم یک رفتار و یا تغییرات آن در سنین مختلف بسیار ارزشمند است.

معایب  مطالعات طولی :

·        هرگونه خطا در گزینش شرکت کنندگان در آغاز مطالعه،منجـر به کسب اطلاعات نامناسب  در کل جریان پژوهش می گــردد.

·        طولانی بودن زمان انجام پژوهش ،امکان خروج تعـــدادی از شرکت کنندگان را از جریان مطالعـه به وجود می آورد که این امر می تواند نتایج را دچار خدشه سازد.

·         پر هزینه بودن

·         ممکن است اجرای مکرر آزمون های هوشی،سبب تغییر نتایــج تحت اثر تمرین شود.

·           در این نوع مطالعات معمولاً گروهی از کودکا ن که در یک دوره زمانی خاص متولد می شوند و تاریخچه زندگی اجتمــــاعی مشترکی دارند ، مورد بررسی قرار می گیرند که همین امر مانع تعمیم نتایج حاصل از مطالعـــه آنان به گروه های دیگری از کودکان می شود که در دوره های زمانی مختلف رشد می یابند.

 ب) مطالعات مقطعی یا عرضی :  در اینگونه مطالعات به جای یک گروه ،گروه های متعددی از کودکان از هر سن انتخاب شده  و رفتار آنان  با یکدیگر مورد مقایسه واقع می شود.

مثال: رشد کلامی کودکان؛ممکن است تعدادی کودک را در سنین 2،3،4،5 سالگی انتخاب نموده و بابررسی خزانه لغات و جملات ،آنان را مورد مقایسه قرار داد.

مزایای روش مقطعی :

·         اجــرای آن به زمـان کمی نیاز دارد.

·         زمینه کاربردی فوری اطلاعات را فراهم می کند.

محدودیت ها ی روش مقطعی :

·        دشواری انتخاب تعدادی از افراد مشـابه در سنین مختلف

·         دشواری کنترل متغیرهای مداخله گر و تأثیر تجارب ویژه آزمودنی ها که به نگـرش ها و رفتارهای آنان در طول دوره رشدی تاثـیر می گذارد.

·         بهترین شیوه ارزیابی رشد کودکان ،شیوه ای  مرکب از عناصر هردو روش طولی و مقطعی است.

4-  مطالعات بین فرهنگی : ویژگی های گروهـی خاص از افراد متعـلق به یک فرهنـگ را می تـوان به همـه کودکان متعلق به آن فرهنگ تعمیم داد.با وجود این ممکن است اینگونه اطلاعات قابل اطلاق به کودکان سایر فرهنگ ها نباشد.

مثال: استانلی هال از طریق مطالعه ویژگی های نوجوانان امریـکایی به اصـطلاح «دوره طوفان و فشار» رسید در حالیکه مطالعات خانم مارگات مید در جزایر ساموآ نشان داد که دوره نوجوانی در آن جا دوره ای پر تنش و فشار زا نیست . مطالعات بین فرهنـگی نشـان می دهد یک ویـژگی رشـدی تا چه اندازه شمـول جهانی دارد.

5- مطالعات بین انواع : از آن جا که نمـی توان هر نوع پژوهشـی را بر روی موجـود انسان انجام داد پژوهشگران سعی می کنند تا با استـفاده از جانوران برای پاسخگویی به برخی از سوالات رشدی در مورد انسان استفاده کنند: زیگمـوند فـرویــد : دلیل وابستگی کودک به مادر را تغذیه شدن وی از مادر می دانست. اما مطالعات هارلو بر روی بچه میمون ها نشان داد که آنان به جای چسبیدن به مادر سیمی تغذیه کننده مادری را ترجیـح می دهند که بدنی نرم داشته باشد.

روش های جمع آوری اطلاعات  :

الف) مشاهده:  طرفداران رویکرد کردار شناسی که رفتارهای خود جوش کودکان را در محیط خانه یا مهد کودک مطالعه می کنند ورفتارگرایان که مایلند که بفهمند کودکان به چه نوع تقویت کننده هایی علاقه مندند.بدون تغییر در موقعیت طبیعی رشد آنان به مشاهده ی طبیعی رفتارشان می پردازند. در مقابل گروهی دیگر از پژوهشگران که تمایل به ارزیابی تاثیر نوع اسباب بازی، حضور یک هم بازی ناشناس، پخش صدای یک فرد آشنا برای یک کودک در حال گریه دارند و به دست کاری محیط می پردازند از مشاهده ی منظم استفاده می کنند. در طرح های همبستگی جمع آوری اطلاعات به روش مشاهده ی طبیعی و در طرح های آزمایشی از طریق مشاهده ی منظم صورت می گیرد. از آن جایی که حضور مشاهده گر می تواند منجر به تصنعی شدن رفتار کودک بشود، پژوهشگران برای انجام مشاهدات طبیعی از آینه های یک طرفه، دوربین مخفی و یا پنهان کردن خود استفاده می کنند. از آن جا که مشاهده ی رفتار کودکان ساعت ها به طول می انجامد، پژوهشگران می توانند برای جمع آوری اطلاعات از کمک والدین یا مربیان کودکی برخوردار گردند که آموزش کافی دیده و به خوبی توجیح شده اند. تجهیز اتاق کودک و وسایل صوتی و تصویری، ضبط گفتارهای مادر و یا رفتارهای متقابل او و فرزندش، هم چنین نصب یک میکروفون در لباس کودک می تواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پژوهشگران قرار دهد. محدودیت عمده در هر دو نوع مشاهده این است که اولا آن ها صرفا به مطالعه رفتارهای آشکاری می پردازند که در کودکان قابل ثبت و ضبط است، ثانیا نیاز به پژوهشگری عینی دارند که ضمن توصیف رفتارهای دقیق مورد مشاهده از مداخله افکار، احساسات و استنباط های خود درباره ی مقاصد کودک از آن اجتناب کند.

ب) مصاحبه:  با استفاده از روش مصاحبه پژوهشگران می توانند اطلاعاتی را در زمینه افکار،عقاید،توانایی ها و                  انگیزه های کودکان جمع آوری نمایند.

* اولین گام در اجرای مصاحبه تعیین هدف است.

* مرحله بعد تعیین گروه نمونه مناسب (یا حجم نمونه) .

* برای اجتناب از القای پاسخ، بایستی پرشس ها از قبل آماده شود.

* پرسش ها از همه ی کودکان به یک نحو پرسیده شود.

* پرسش هایی که از کودک خردسال می شود باید ساده، کوتاه و متناسب با سطح رشدی آنان باشد

* مصاحبه گر نیز باید از انعطاف پذیری لازم برای مواجه با امور غیر قابل پیش بینی و یا پاسخ های پیچیده و خلاقانه برخوردار باشد.

یکی از مواردی که می تواند صحت یافته ها را مورد تردید قرار دهد و آن سوء تعبیری است که از پرسش ها ، چه از روی عمد یا سهو می شود.ممکن است کودکان خردسال قادر به یادآوری درست وقایع و یا توصیف صحیح آن ها نباشند. والدین نیز ممکن است نتوانند زمان درست دندان در آوردن، راه رفتن و یا صحبت کردن کودکان خود را به خاطر آورند. تنها راه ممکن در این گونه موارد ، پرسش مستقیم درباره ی موضوعاتی است که اخیرا اتفاق افتاده و اجتناب از استنباط های ذهنی است که ممکن است مصاحبه گر در جریان مصاحبه به آن دست بزند. همچنین با ارائه ی پرسش های هدایت کننده به سوی یک پاسخ نیز پرهیز نمود و سوالات را به نحوی مطرح ساخت که امکان ارائه              پاسخ های متعددی را فراهم کند.

ج) پرسشنامه :

نکات مهـــم در تهیه پرسش نامـه :

·         ظاهری جذاب از نظر طراحی و رنگ داشته باشد.

·         راهنمای پاسخ گو نیز باید به نحوی ساده و روشن، اطلاعـات مورد نیاز را ارائه دهـد.

·         باید دقت نمود که پاسـخ های والدیـن به پرسش ها صادقانه باشد.

·         طرح سوالات پرسش نامه باید به نحـوی باشد که همه ی پاسخ گویان درک واحدی از آن داشته باشند به تناسب سطح سواد وتحصیلات پاسخ گویان باشد.

·         اجرای آزمایشـی برای رفـع نکـات مبـهم پرسشنامه

·        در هنگام تفسیر باید مهارت های تخصـصی  لازم به کار گرفته شود.

·         در تنظیم پرسشنامه ، باید سؤال های آسان برای پاسخگویی درابتدای پرسشنــامه قرار گیرد.

·         تنها پرسشهایی مطرح شــود که اطلاعـات  لازم را جمع آوری می نماینـد زیرا سـؤالات زیاد و بلند ،پاسخگو را خسته می کند.

·         از نظـر موضــوع باید تا آن جا که ممکـــن است،مطالب مربوط به هم را طبقه بندی کرد و یکی را بعد از دیگری مطرح ساخت.

·        توالی زمانی در پرسشنامه نیز باید مد نـظر  قرار گیرد به نحوی که پاسخگو مجبور نباشد از لحاظ زمانـی مدام به پـس و پیـش برود

·        لازم اســت که پـر کردن اطلـاعـــات در پرسشنامه برای کودکانی که قادر به خواندن  ونوشتن هستند،توسط خود آنان صورت گیرد.

 ادامه نکات مهم در تهیه پرسش نامـه :

انواع پرسشنامه :     الف) پرسشنامه باز    و    ب) پرسشنامه بسته

پرسشنامه های باز و بسته ، هریک محدودیت های خاص خود را دارند.  پرسشنامه های بسته امکان شناخت بسیاری از موارد ممکن را برای محقق فراهم نمی آورد اما طبقه بندی کردن و کد گذاری آن ها آسان است. پرسشسنامه های باز به پاسخگو اجازه می دهند تا آنچه را که در نظر دارد مطرح نماید اما طبقه بندی کردن و کد گذاری اطلاعات مندرج در آن امری دشوار است و ممکن است برخی از پاسخ ها تنها توسط عده ای معدود و یا حتی یک نفر پیشنهاد                  شده باشد.

آزمون ها : از راه های دیگر جمع آوری اطلاعات ، استفاده از آزمون های استاندارد یا  تراز شده برای سنجش               توانایی های مختلف کودکان است. اجرای این نوع آزمون ها به پژوهشگر کمک می کند تا کودک خاصی را با سایر کودکان همسانش مقایسه نماید.

روایی:  میزان صحت ارزیابی آن از امر مورد نظر

پایایی: در دفعات مختلف،نتایج مشابهی را دست دهد.